Đại biểu Quốc hội Đoàn Thị Lê An: Tích hợp 3 chương trình mục tiêu quốc gia thể hiện tư duy đổi mới, tầm nhìn dài hạn và kiến nghị các giải pháp đột phá

Tham gia ý kiến tại hội trường, đại biểu Đoàn Thị Lê An, Tỉnh ủy viên, Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh đánh giá cao nỗ lực của cơ quan soạn thảo và nêu rõ việc hợp nhất ba chương trình thành một Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) thống nhất thể hiện tư duy đổi mới, tầm nhìn dài hạn, tạo điều kiện tập trung nguồn lực, tránh chồng chéo và nâng cao hiệu quả đầu tư công. 

Đại biểu nhận định, một chương trình thống nhất có tầm nhìn đến năm 2035 là cần thiết để tạo bước đột phá cho khu vực nông thôn và miền núi, đặc biệt trong bối cảnh kết quả đầu tư giai đoạn 2021 - 2025 chưa đồng đều. Tỷ lệ nghèo đa chiều ở một số tỉnh miền núi như: Hà Giang khoảng 27%, Cao Bằng 24%, Kon Tum gần 20%, có những huyện vùng sâu vượt 40 - 50% và nguy cơ "tụt chuẩn" nông thôn mới vẫn hiện hữu ở gần 20% số xã đạt chuẩn do tiêu chí thu nhập, sinh kế chưa bền vững.

Đại biểu Đoàn Thị Lê An bày tỏ sự băn khoăn về tính khả thi của một số chỉ tiêu đến năm 2030, đặc biệt là mục tiêu: “Phấn đấu 100% xã nghèo thoát khỏi tình trạng nghèo; vùng dân tộc thiểu số và miền núi cơ bản không còn xã, thôn đặc biệt khó khăn”. Mặc dù quyết tâm chính trị mạnh mẽ, thực tiễn vẫn còn nhiều rào cản. Đại biểu cho biết, hiện nay, thu nhập bình quân của vùng dân tộc thiểu số mới bằng 47% mức chung cả nước; tỷ lệ nghèo đa chiều khoảng 18 - 20%, cao gấp 5 lần bình quân. Cả nước còn hơn 180 xã nghèo và trên 2.000 thôn đặc biệt khó khăn, tập trung chủ yếu ở vùng núi phía Bắc, Tây Nguyên và duyên hải miền Trung. Về mặt thuận lợi, hạ tầng vùng khó khăn đã được cải thiện 94% xã vùng núi phía Bắc đã có đường ô tô đến trung tâm được bê tông hóa; Tây Nguyên đạt 87%; Báo cáo chủ trương đầu tư cho thấy Chính phủ ưu tiên mạnh mẽ nguồn lực giai đoạn 2026 - 2030 dự kiến tăng đáng kể vốn cho vùng khó khăn.

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng còn nhiều rào cản khiến mục tiêu 100% khó đạt nếu không có cơ chế đột phá, bởi vẫn còn hiện hữu những khó khăn về địa hình và hạ tầng: nhiều xã nằm ở cao độ 1.000 - 1.500m, mùa mưa vẫn còn nhiều thôn bản chưa có đường đi bốn mùa; chi phí đầu tư hạ tầng cao gấp 2-3 lần đồng bằng; chất lượng nguồn nhân lực thấp tỷ lệ lao động dân tộc thiểu số có chứng chỉ chỉ 12-15%; nhiều mô hình sản xuất nhỏ lẻ, dễ tái nghèo; nguồn lực tài chính còn hạn chế: giai đoạn 2021-2025, nhiều địa phương chỉ giải ngân được khoảng 65 - 70% vốn CTMTQG.

Từ những phân tích này, đại biểu kiến nghị cơ quan soạn thảo, Chính phủ tiếp tục nghiên cứu thực hiện phân loại mục tiêu theo vùng, tránh đặt chỉ tiêu đồng đều đối với các xã đặc biệt khó khăn vùng biên giới; tập trung vào các “điểm nghẽn” hạ tầng, nhất là đường giao thông, nước sinh hoạt và hạ tầng số; phấn đấu phủ sóng 4G/5G đến 100% thôn đặc biệt khó khăn; phát triển sinh kế bền vững theo vùng, mỗi xã nghèo phải có sản phẩm chủ lực (dược liệu, cà phê đặc sản, du lịch cộng đồng, kinh tế rừng…); nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, tăng chỉ tiêu đào tạo nghề; đến 2030 phấn đấu 100% cán bộ xã nghèo đạt chuẩn trình độ.

Về chỉ tiêu đến năm 2030: “Tỷ lệ nghèo đa chiều của cả nước giảm 1 - 1,5%/năm; tỷ lệ hộ nghèo đa chiều vùng dân tộc thiểu số và miền núi xuống dưới 10%; và tỷ lệ nghèo đa chiều ở các xã nghèo giảm ít nhất 3%/năm”. Với xuất phát điểm tỷ lệ nghèo đa chiều khoảng 4 - 5%, cùng xu hướng giảm bình quân 1,1-1,3%/năm trong giai đoạn 2016-2023, đại biểu cho rằng mục tiêu giảm 1 - 1,5%/năm là hoàn toàn khả thi. Kinh tế vĩ mô ổn định, hệ thống an sinh xã hội phát triển và khả năng tiếp cận dịch vụ cơ bản của người dân đang được cải thiện rõ rệt.

Đối với chỉ tiêu vùng dân tộc thiểu số và miền núi giảm xuống dưới 10%, đại biểu cho biết, hiện nay, tỷ lệ nghèo đa chiều vùng dân tộc thiểu số còn 18 - 20%, cao gấp nhiều lần mức chung. Một số tỉnh như Điện Biên, Cao Bằng, Kon Tum còn từ 28 - 36%. Để xuống dưới 10% vào năm 2030, vùng này phải giảm 1,5-2%/năm, cao hơn nhiều mức bình quân của cả nước. Đại biểu Đoàn Thị Lê An cho rằng mục tiêu này khó nhưng có thể đạt được nếu chúng ta có các giải pháp mạnh mẽ như: Đầu tư hạ tầng thiết yếu, nhất là giao thông, nước sạch và hạ tầng số; phát triển sinh kế theo chuỗi giá trị như dược liệu, mắc-ca, cà phê đặc sản, du lịch cộng đồng; tăng cường đào tạo nghề cho lao động dân tộc thiểu số, vì hiện mới chỉ 12 - 15% có chứng chỉ; ưu tiên vốn cho các huyện nghèo, xã đặc biệt khó khăn, tránh đầu tư dàn trải.

Về chỉ tiêu giảm ít nhất 3%/năm tại các xã nghèo, Đại biểu nhận định đây là nhóm chỉ tiêu thách thức nhất, hiện nay các xã nghèo hiện có tỷ lệ nghèo 30 - 45%, cá biệt trên 50% ở vùng rẻo cao như Mường Nhé, Mù Cang Chải, Nam Trà My, Kỳ Sơn, điều kiện địa hình chia cắt, hạ tầng thiếu thốn, sinh kế mong manh và rủi ro tái nghèo cao khiến việc giảm 3%/năm đòi hỏi nguồn lực lớn và cơ chế đặc thù. Do đó, để thực hiện khả thi mục tiêu này, đại biểu kiến nghị cần phân loại rõ nhóm xã nghèo nhất để áp dụng cơ chế ưu tiên đặc biệt; hỗ trợ tín dụng ưu đãi, chuyển đổi sinh kế, bố trí đất sản xuất cho hộ dân tộc thiểu số; thu hút doanh nghiệp vào đầu tư thông qua ưu đãi thuế và hỗ trợ hạ tầng; nâng tỷ lệ lao động dân tộc thiểu số qua đào tạo lên ít nhất 30% vào năm 2030./.