Xóm Lô Lô đen Khuổi Khon - đóa hoa giữa miền sơn cước

Đang truy cập : 13

Hôm nay : 1577

Tháng hiện tại : 105506

Tổng lượt truy cập : 8645897

Xóm Lô Lô đen Khuổi Khon - đóa hoa giữa miền sơn cước

Thứ hai - 12/06/2017 14:49

Với vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ, hoang sơ, và đậm bản sắc văn hóa dân tộc Lô Lô đen, kết hợp nét mộc mạc, dân dã trong sinh hoạt của đồng bào vùng cao, xóm Khuổi Khon, xã Kim Cúc (Bảo Lạc) như đóa hoa giữa miền rừng núi phía Tây của Cao Bằng và có sức lôi cuốn du khách đến du lịch cộng đồng. Nhưng việc khai thác du lịch Khuổi Khon vẫn ở dạng tiềm năng và cần một “cú hích” nữa thì nơi đây mới thực sự đẹp, hấp dẫn và tạo động lực để phát triển KT - XH tại địa phương.
Mùa du lịch ở Khuổi Khon

Không biết từ lúc nào, Khuổi Khon được nhắc đến là điểm du lịch cộng đồng hấp dẫn du khách. Với sự háo hức, cuối tháng Năm, chúng tôi tìm về miền rừng núi đầy nắng và gió Bảo Lạc. Không khó khi hỏi về địa chỉ này, ở Thị trấn huyện Bảo Lạc, đa phần người dân có thể chỉ dẫn địa lý khá thuần thục về Khuổi Khon. Theo đường quốc lộ 34, ngược từ Thị trấn huyện Bảo Lạc về Thành phố Cao Bằng, đến km 12 và rẽ trái theo đường đồi hơn hơn 4 km là đến Khuổi Khon.

Phụ nữ Lô Lô đen ở thôn Khuổi Khon dệt vải

Gặp Phó Chủ tịch Hội Nông dân xã Chi Văn Sơn tại trụ sở UBND xã Kim Cúc, khi đề cập vấn đề, anh hưởng ứng ngay: “Mùa này là mùa du lịch đấy, đến Khuổi Khon đẹp là từ tháng 4 đến tháng 11 hằng năm”. Càng ngạc nhiên hơn khi biết anh chính là người Lô Lô đen. Được hướng dẫn chu đáo, cộng thêm “hướng dẫn viên” là người bản địa đã khiến cho chúng tôi có những trải nghiệm thú vị. Trời gần trưa, đây là thời điểm thích hợp về vùng cao. Xe máy cài số một đưa chúng tôi theo con đường đất đỏ chạy ngoằn nghèo quanh những triền đồi dốc, ngồi phía sau cảm giác rung lắc khiến tôi đứng tim bởi mặt đường cấp phối đã bị xói sau những cơn mưa đầu hè. Các mảnh đá dăm quay dưới bánh xe bỏng rát, mùi lốp cao su khét lẹt. Trời trong xanh, không khí thoáng đãng, khi đến gần tới đỉnh núi cao nhất thì trước mặt hiện ra một khoảng xanh rì của rừng tre, mai tạo điểm xuyến giữa núi non trùng điệp. Anh Sơn chỉ cho chúng tôi: “Khuổi Khon ở chỗ đó”. Xóm được dựng trên gò tương đối bằng phẳng, các nhà gần nhau xếp cùng một hướng, nhà nọ cách nhà kia khoảng 10 m. Hết đường cấp phối, con đường nhỏ len lỏi đi quanh những nhà sàn núp mình dưới tán cây. Một không gian tĩnh lặng chỉ nghe thấy tiếng chim hót bên hiên nhà. Tiếng rì rào của những cơn gió thổi vào rặng tre. Chúng tôi đến giữa xóm và được giới thiệu đến nhà ông Chi Viết Hải, người uy tín trong cộng đồng.
Nhà sàn của ông Hải cũng giống như những nhà sàn khác của người Lô Lô với nguyên vật liệu chính là gỗ, tre. Nhà có làm 5 gian 4 mái; cửa chính ở gian giữa. Bên ngoài là sàn phơi thóc, phơi quần áo. Trong ngôi nhà sàn, gọn và sạch sẽ, không gia thoáng đãng, đồ đạc đơn giản, chỉ có bàn, ghế, chiếu, hòm đựng quần áo.

Buổi trưa, gia đình đón khách bằng rượu tự nấu và nước chè. Bữa ăn của người Lô Lô phụ thuộc vào công việc đồng áng, dịp này nông nhàn, người dân chỉ ăn bữa sáng vào khoảng 8 - 9 giờ, và bữa chiều khoảng 5 - 6 giờ. Với giọng đều đều, nhưng câu chuyện của ông Hải có sức hấp dẫn về phong tục tập quán và cuộc sống của người Lô Lô đen: Xóm định cư lâu lắm rồi, hiện nay có 58 hộ dân với 283 nhân khẩu. Diện tích của cả xóm có 43 ha, trong đó cây lương thực chủ yếu là ngô, lúa. Vào khoảng tháng 5 âm lịch là mùa trồng cấy. Khi đó, tại các triền đồi những khoảng ruộng bậc thang tấp nập người, nhìn từ trên cao xuống lấp lóa nước từng mảng bạc tô điểm thêm vẻ đẹp giữa núi rừng. Tuy nhiên kỹ thuật canh tác của người dân còn lạc hậu, hạ tầng cơ sở còn thiếu thốn. Chăn nuôi không phát triển, cả xóm hiện chỉ có trên 140 con bò, 20 con trâu nên tỷ lệ hộ nghèo chiếm trên 90%...

Nói về du lịch cộng đồng tại Khuổi Khon, Bí thư Chi bộ Chi Văn Tướng cho biết: Trước đây, có nhà quay phim người Pháp Nicolas Vidal đến địa phương khảo sát về một số cảnh quay. Sau đó, tháng 6/2011 ông quay lại cùng với ngôi sao cầu thủ bóng bầu dục người Pháp Federic Michalak và đoàn làm phim. Họ đến hòa mình cùng sản xuất, sinh hoạt với người dân để hiểu hơn về văn hóa người Lô Lô đen và trải nghiệm cuộc sống nơi đây. Sau sự kiện đó, truyền hình Pháp đã công chiếu phim tư liệu và bạn bè quốc tế biết đến Khuổi Khon của người Lô Lô đen với bản sắc văn hóa độc đáo. Tuor du lịch cộng đồng Khuổi Khon được hình thành với sự tham gia của Công ty Amika và Công ty du lịch Á Châu để du khách đến khám phá văn hóa người Lô Lô… Khi khách đến, sẽ làm thủ tục đầu xóm với giá vé 20.000 đồng/ lượt khách. Khách có thể ngủ lại qua đêm với giá 50.000 đồng/người. Lợi nhuận sẽ được chia theo tỷ lệ cộng đồng xóm được 50%, người thu được 25%, xã được 25%. Bình quân mỗi năm khoảng 300 khách đến du lịch tại cộng đồng. Hiện nay quỹ cộng đồng xóm được khoảng 50 triệu đồng dùng để cho bà con vay vốn phát triển kinh tế với lãi xuất ưu đãi.

Chúng tôi đi một vòng quanh xóm, khung cảnh bình dị trong từng nếp sinh hoạt. Bên hiên nhà, người phụ nữ nhịp nhàng đưa tay thoi dệt vải thấy khách cười thẹn. Chủ nhà nói tiếng phổ thông lơ lớ chào khách, trẻ em núp sau cánh cửa với khuôn mặt ngây thơ, trong sáng. Ngồi trong nhà trò chuyện, thỉnh thoảng tiếng gà gáy trưa nghe vọng khắp bản. Khung cảnh nông thôn rất mộc mạc nhưng có sức lôi cuốn, hấp dẫn du khách đến thăm.

Đến Khuổi Khon, ai cũng đều một lần đến đỉnh gió hú để ngắm toàn cảnh xóm. Theo hướng dẫn, chúng tôi đi qua sau ngôi nhà sàn do Federic Michalak làm tặng để cộng đồng dân cư sinh hoạt và vòng lên đỉnh đồi. Đỉnh gió hú là một dải đồi sống trâu, vắt bên sườn phải là Khuổi Khon, sườn trái nhìn sang phía xã Hồng Trị. Gió vi vu thổi, từng vạt hoa sim, hoa mua tím ngắt bên triền đồi rung rinh, đung đưa trước gió. Bên cạnh, những vạt cây xa mộc đón gió và phát ra âm thanh như sóng biển. Thỉnh thoảng từng mảng mây lững lờ trôi ngang bầu trời như tưởng có thể chạm vào được. Khuổi Khon với từng nếp nhà sàn mái ngói rêu phong xen giữ những cây vải cổ thụ đang mùa quả chín đỏ rực tạo nên nét chấm phá giữa núi đồi trùng điệp như bức tranh phong cảnh tuyệt đẹp.

Cần “cú hích” để khai thác tiềm năng du lịch cộng đồng Khuổi Khon
Khuổi Khon rất nhiều tiềm năng nhưng việc khai thác du lịch cộng đồng còn hạn chế. Hiện có tuor của hai công ty lữ hành đưa du khách đến tham quan nhưng chủ yếu là chỉ ghé qua mà không tham gia các hoạt động sinh hoạt hay thưởng thức văn hóa của dân tộc Lô Lô đen. Đường làng còn mấp mô và nhiều phân gia súc, gia cầm. Chuồng trâu, bò ngay cạnh nhà, một số gầm sàn nhà ở vẫn để gia súc, gia cầm, chưa hợp vệ sinh. Nhiều nhà nếp sống bừa bãi, luộm thuộm, chưa biết trình bày không gian kiến trúc sinh hoạt gia đình thẩm mỹ, gọn gàng, sạch để làm nổi bật không gian sống mang nét văn hóa riêng người Lô Lô đen. Cả xóm chỉ có hai gia đình, trong đó có nhà ông Hải là địa điểm đón khách nước ngoài đến tham quan mới có nhà vệ sinh, phòng tắm riêng cho khách. Còn hầu như cả xóm vẫn chưa có nhà vệ sinh đạt tiêu chuẩn.

Bên cạnh đó, ý thức của người dân về làm du lịch còn nhiều hạn chế. Khi chúng tôi đề nghị được nghe một làn điệu dân ca, dân vũ của người Lô Lô đen thì không ai biết thể hiện. Du khách đề nghị được người dân trong xóm mô tả hay chế biến một món ăn truyền thống thì Bí thư Chi bộ Chi Văn Tướng thẳng thắn nhận xét xóm chưa nghĩ đến việc này bởi đơn thuần nhà có khách hay không thì các gia đình vẫn nấu ăn đơn giản. Cả xóm, chỉ có một số ít phụ nữ có tuổi mặc trang phục truyền thống, thanh niên và trẻ nhỏ, chỉ có dịp lễ, tết hay ngày trọng đại mới mặc.

Đối với nghề thủ công, nhiều gia đình vẫn giữ nghề truyền thống dệt vải, may trang phục nhưng thời điểm làm sản phẩm diễn ra lúc nông nhàn hoặc vắng khách. Có sản phẩm mũ lá của dân tộc Lô Lô rất độc đáo, cầu kỳ, chỉ có khách quý đến, gia chủ mới mang ra khoe, sau đó cất đi. Một số gia đình cho biết, hiện nay có rất ít người đan được sản phẩm như vậy và thời gian làm từ tìm nguyên liệu đến thành phẩm mất cả tháng nên du khách trả trên một triệu đồng cũng không bán. Thậm chí một số hộ dân lo khi điện chuẩn bị được kéo về xóm, sẽ mất đi nét văn hóa về sinh hoạt, trong khi nhu cầu sinh hoạt tối thiểu chưa đáp ứng được du khách. Có thể thấy rõ thực trạng, khách có nhu cầu ngủ lại thì họ không ăn uống, sử dụng loại hình dịch vụ nào của gia đình. Và từ khi du lịch cộng đồng Khuổi Khon phát triển, người dân cũng chưa thấy ai đến tham quan lần thứ hai. Có thể thấy các hoạt động du lịch cộng đồng ở Khuổi Khon đang dần mất sức hấp dẫn và tụt hậu so với các dân tộc ở nhiều địa bàn khác.

Trao đổi với chúng tôi, Trưởng phòng Văn hóa Thông tin huyện Bảo Lạc Nông Toàn Thắng cho biết: Điểm du lịch cộng đồng dân tộc Lô Lô đen ở xóm Khuổi Khon đang được huyện việc khảo sát về tình hình đặc điểm để xây dựng Đề án Quy hoạch phát triển du lịch cộng đồng trong đồng bào dân tộc Lô Lô, xóm Khuổi Khon, xã Kim Cúc, trình trong năm 2017, nhưng cái khó nhất là kinh phí để thực hiện.

Tuy nhiên, nếu nguyên nhân là kinh phí thì chưa hẳn bởi nhiều địa phương khác vẫn phát huy được thế mạnh trong khi yếu tố con người thực hiện là quan trọng. Khuổi Khon có lợi thế thiên nhiên hùng vĩ và có nhiều gốc vải cổ thụ nhưng chưa có nghệ nhân hay nhà quản lý văn hóa tạo ra huyền tích liên quan, trong khi nhiều địa điểm du lịch nhân tạo vẫn có những câu chuyện kể hấp dẫn khách du lịch. Về lâu dài cần có thành lập những nhóm nghệ nhân người bản địa biểu diễn văn hóa phi vật thể dân tộc Lô Lô đen về phong tục cưới xin, mừng nhà mới..., nhưng trước mắt khi có khách tham quan, có thể một nhóm nhỏ vẫn sinh hoạt văn hóa văn nghệ tại cơ sở. Với tập quán của mình, các hoạt động sản xuất, sinh hoạt vẫn diễn ra bình thường nhưng khi được thông báo có tour khách du lịch, cộng đồng xóm cần vận động người dân địa phương mặc áo dân tộc, dệt vải, đan lát sản phẩm du lịch. Quá trình khách lưu trú, theo khảo sát, hướng dẫn viên của công ty lữ hành mua thực phẩm tại Thị trấn huyện Bảo Lạc về chế biến thức ăn cho du khách nên việc cần thiết gia chủ tự chế biến một số thực phẩm sạch hay món ăn truyền thống phục vụ gia đình và mời khách thưởng thức, từ đó sẽ tạo ấn tượng đối với du khách. Chính quyền địa phương cần liên hệ với các công ty lữ hành cho khách tham quan trải nghiệp các hoạt động trồng cấy lương thực, giã gạo, chăn gia súc... Công tác vệ sinh môi trường có thể vận động Chi đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ xóm chung tay thực hiện... Đặc biệt, khi khách đến tham quan rất quan tâm đến linh vật trống đồng của người Lô Lô, vì vậy có thể bỏ nguồn quỹ của cộng đồng làm một bản sao trống đồng để khách tham quan. Như vậy du lịch cộng đồng Khuổi Khon mới thực sự phát triển.

Phó Chủ tịch UBND huyện, Trưởng ban Chỉ đạo thực hiện Chương trình phát triển du lịch huyện Bảo Lạc Hoàng Thị Đà khi đánh giá Chương trình phát triển du lịch của huyện cũng khẳng định những vướng mắc, khó khăn trong thực hiện là nguồn nhân lực còn hạn chế cả về năng lực, kinh nghiệm tổ chức. Định hướng cho việc khai thác các lợi thế, tiềm năng về du lịch chưa cụ thể, nhất là việc xây dựng đề án và quy hoạch du lịch gặp nhiều khó khăn; sản phẩm du lịch của địa phương chưa phát triển. Kết cấu hạ tầng giao thông phục vụ việc đi lại của nhân dân và thực hiện các nhiệm vụ KT - XH còn khó khăn do vốn đầu tư. Việc huy động các nguồn lực để đầu tư xây dựng và phát triển du lịch còn rất hạn chế... Để phát triển về điểm du lịch cộng đồng Khuổi Khon, thời gian tới huyện sẽ gắn Đề án Quy hoạch phát triển du lịch cộng đồng trong đồng bào dân tộc Lô Lô xóm Khuổi Khon, xã Kim Cúc với thực hiện xây dựng nông thôn mới.

Box: Thực hiện Chương trình số 10-CTr/TU, ngày 29/4/2016 của Tỉnh ủy về phát triển du lịch giai đoạn 2016 - 2020 và Kế hoạch số 2295/KH-BCĐ, ngày 19/8/2016 của Ban Chỉ đạo thực hiện Chương trình phát triển du lịch tỉnh Cao Bằng, Huyện ủy Bảo Lạc đã chỉ đạo UBND huyện, Ban Chỉ đạo phát triển du lịch huyện xây dựng Kế hoạch phát triển du lịch đến năm 2020, xác định những nội dung cơ bản để thực hiện. Đồng thời, triển khai Chỉ thị số 13-CT/HU, ngày 22/5/2017 của Ban Thường vụ Huyện ủy về thực hiện Nghị quyết số 08-NQ/TW, ngày 16/1/2017 của Bộ Chính trị về phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, trong đó tăng cường sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền trong thực hiện; rà soát và quy hoạch phát triển du lịch theo hướng ưu tiên đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng du lịch; phát triển sản phẩm du lịch văn hóa, tâm linh, du lịch sinh thái và du lịch cộng đồng; kết hợp sử dụng nguồn lực nhà nước và huy động sự tham gia của toàn xã hội trong hoạt động quảng bá du lịch...

Tác giả bài viết: Tiến Quyết